Powszechniki kulturowe i zachowania moralne

Powszechniki kulturowe

Powszechniki kulturowe to zjawiska, zachowania lub instytucje, które występują we wszystkich lub większości kultur na świecie, niezależnie od ich geograficznego położenia czy historycznego rozwoju. Jednym z przykładów takiego powszechnika jest małżeństwo.

Małżeństwo jako powszechnik kulturowy

Małżeństwo jest instytucją obecną w niemal wszystkich znanych społeczeństwach, choć jego forma i znaczenie mogą się różnić w zależności od kultury. Powszechność małżeństwa wynika z jego funkcji społecznych, takich jak:

1. Regulacja relacji seksualnych
2. Zapewnienie opieki nad potomstwem
3. Tworzenie sojuszy między rodzinami lub grupami
4. Organizacja życia ekonomicznego i społecznego

Uniwersalne zachowania moralne

Badania antropologiczne i psychologiczne wskazują, że istnieją pewne podstawowe zasady moralne, które są wspólne dla różnych kultur. Te uniwersalne zachowania moralne wynikają z naszej ewolucyjnej historii jako gatunku społecznego.

Konformizm jako przykład uniwersalnego zachowania

Konformizm, czyli tendencja do dostosowywania się do norm i zachowań grupy, jest jednym z takich uniwersalnych zachowań.

Eksperyment Ascha

Klasyczny eksperyment Solomona Ascha z porównywaniem długości linii pokazuje siłę konformizmu:

1. Uczestnicy mieli za zadanie porównać długość linii.
2. Większość grupy (współpracownicy eksperymentatora) celowo udzielała błędnych odpowiedzi.
3. Wielu uczestników (około 75%) przynajmniej raz zgodziło się z błędną opinią grupy.

"Nowe szaty króla"

Bajka Hansa Christiana Andersena "Nowe szaty króla" również ilustruje zjawisko konformizmu:

1. Król zostaje oszukany przez krawców, którzy twierdzą, że uszyli mu niewidzialne szaty.
2. Nikt nie chce przyznać, że nie widzi szat, bojąc się ośmieszenia.
3. Dopiero dziecko odważa się powiedzieć prawdę.

Proporcje konformistów i innowatorów

Badania sugerują, że w populacji ludzkiej:

• Około 80% to konformiści
• Około 20% to innowatorzy (non-konformiści)

Ta proporcja może mieć znaczenie ewolucyjne, zapewniając równowagę między stabilnością społeczną a adaptacją do zmian.

Introwersja i ekstrawersja

Introwersja i ekstrawersja to cechy osobowości występujące nie tylko u ludzi, ale także u innych gatunków zwierząt.

Eksperyment z żółwikami

Badanie przeprowadzone na żółwikach zamkniętycvch w wiadrze pokazało, że:

1. Część osobników opuściła zamknięte środowisko (ekstrawertycy).
2. Część pozostała w miejscu (introwertycy).

To sugeruje, że zróżnicowanie cech osobowości jest głęboko zakorzenione w ewolucji i występuje nawet wśród prostszych organizmów.

Znaczenie różnorodności cech osobowości

Zróżnicowanie cech osobowości w populacji zwiększa szanse przetrwania gatunku:

1. Ekstrawertycy mogą odkrywać nowe zasoby i możliwości.
2. Introwertycy mogą zapewniać stabilność i ochronę grupy.
3. Różnorodność reakcji na zagrożenia i możliwości zwiększa adaptacyjność gatunku.

Analogia: geny i kultura

Można porównać relację między genami a kulturą do relacji między sprzętem (hardware) a oprogramowaniem (software) w komputerze:

1. Geny (hardware): Stanowią biologiczną podstawę naszego zachowania i możliwości.
2. Kultura (software): Jest nabyta i może się szybko zmieniać, dostosowując nas do nowych warunków.

Przykłady ewolucyjnych porażek

Homo erectus

Homo erectus wyginął prawdopodobnie z powodu niedostatecznej adaptacji do zmian środowiskowych:

1. Brak wystarczającego potencjału intelektualnego do szybkiego dostosowywania się.
2. Ograniczona innowacyjność w tworzeniu narzędzi i strategii przetrwania.

Neandertalczycy

Neandertalczycy, mimo większych mózgów, również wymarli:

1. Mała populacja i możliwe kazirodztwoprowadzące do ograniczonej puli genetycznej.
2. Możliwe trudności w konkurowaniu z Homo sapiens o zasoby.

Zachowania społeczne u innych naczelnych

Książka Fransa de Waala "Małpia polityka" (polecana przez wykładowcę) opisuje złożone zachowania społeczne u szympansów, w tym:

1. Hierarchie społeczne
2. Tworzenie koalicji
3. Rozwiązywanie konfliktów

Postawa ciała a status społeczny

U szympansów, podobnie jak u ludzi, postawa ciała może odzwierciedlać status społeczny:

• Osobniki wyżej w hierarchii często przyjmują postawę otwartą, wyprostowaną.
• Niższe rangą osobniki mogą przyjmować postawy bardziej zamknięte lub uległe.

Eksperyment więzienny Zimbardo

Eksperyment więzienny Philipa Zimbardo pokazał, jak łatwo ludzie mogą przyjąć role społeczne i jak te role mogą wpłynąć na ich zachowanie:

1. Uczestnicy zostali losowo podzieleni na "strażników" i "więźniów".
2. Eksperyment szybko wymknął się spod kontroli, z "strażnikami" stającymi się coraz bardziej opresyjnymi.
3. Eksperyment został przerwany po 6 dniach zamiast planowanych 14.

Konsekwencje eksperymentu

Po eksperymencie:

1. Obie grupy wymagały terapii psychologicznej.
2. "Strażnicy" musieli być uświadomieni, że ich zachowanie nie czyni ich złymi ludźmi.
3. Eksperyment pokazał, jak łatwo zwykli ludzie mogą zachowywać się okrutnie w określonych warunkach.

Efekt Lucyfera

Efekt Lucyfera, termin ukuty przez Zimbardo, odnosi się do procesu, w którym zwykli, "dobrzy" ludzie zaczynają zachowywać się źle lub nawet okrutnie pod wpływem sytuacji i systemu, w którym się znajdują.

Implikacje Efektu Lucyfera

1. Sugeruje, że zachowanie jest silnie determinowane przez środowisko i kontekst społeczny.
2. Może wyjaśniać zjawiska takie jak donosicielstwo w systemach totalitarnych (np. w PRL).
3. Podkreśla znaczenie struktur i systemów w kształtowaniu zachowań etycznych.

Krytyka: perspektywa Marthy Nussbaum

Martha Nussbaum, filozofka amerykańska, krytykuje deterministyczne podejście sugerowane przez Efekt Lucyfera:

1. Twierdzi, że nawet w najbardziej opresyjnych warunkach ("w piekle") mogą istnieć "anioły" - ludzie zachowujący swoją moralność.
2. Podkreśla rolę indywidualnej odpowiedzialności i wyboru moralnego.
3. Sugeruje, że choć środowisko ma wpływ, nie determinuje ono całkowicie ludzkich zachowań.