9 Psychologiczne aspekty

1. Potrzeba bezpieczeństwa w hierarchii Maslowa¶

Podstawowe charakterystyki¶

Pozycja w hierarchii: Drugi poziom, tuż po potrzebach fizjologicznych
Znaczenie: Najbardziej podstawowe oczekiwania człowieka związane z chęcią przetrwania
Wpływ na funkcjonowanie: Determinuje cały kształt funkcjonowania i samopoczucia

Konsekwencje niezaspokojenia potrzeb bezpieczeństwa¶

Negatywne stany psychiczne:
- Lęki
- Stres
- Niepokój
Zaburzenia emocjonalne i psychiczne
Ograniczenie zdolności rozwoju osobistego

Korzyści ze zaspokojenia potrzeb bezpieczeństwa¶

Poczucie stabilności i spokoju
Kontrola nad własnym życiem
Możliwość rozwoju relacji społecznych (rodzinnych, zawodowych, społecznych)
Pozytywny wpływ na:
- Zdolności koncentracji
- Zdolności do nauki
- Zdrowie psychiczne
- Kreatywność i innowacyjność
- Zaangażowanie w pracy

2. Czynniki wpływające na poczucie bezpieczeństwa¶

2.1 Stabilność środowiska¶

Mieszkanie jako dobro społeczne: Pewność dachu nad głową, mieszkanie jako prawo, nie towar
Przewidywalność dnia codziennego: Ograniczenie strachu przed nieznanym
Bezpieczne otoczenie: Wolne od przemocy i zagrożeń

2.2 Relacje międzyludzkie¶

Wsparcie emocjonalne ze strony:
- Rodziny
- Przyjaciół
- Współpracowników
Pozytywne interakcje społeczne wzmacniające:
- Poczucie przynależności
- Poczucie akceptacji

2.3 Edukacja i świadomość społeczna¶

Wiedza o ochronie siebie i własności
Umiejętności oceny ryzyka i podejmowania świadomych decyzji
Kluczowe obszary edukacji:
- Pierwsza pomoc
- Procedury ewakuacyjne
- Zachowanie w sytuacjach kryzysowych
- Ochrona danych osobowych
- Cyberbezpieczeństwo

3. Zróżnicowanie w cyklu życia¶

Dzieciństwo¶

Bezpieczeństwo zapewniane przez opiekunów
Znaczenie stabilnych, rutynowych zachowań
Budowanie podstawowego poczucia ochrony

Dorastanie¶

Poszukiwanie niezależności
Rozwój umiejętności radzenia sobie w życiu
Budowanie pewności co do rozwoju edukacyjnego i zawodowego

Dorosłość¶

Determinanty bezpieczeństwa:
- Obowiązki i efekty życia zawodowego
- Role pełnione w rodzinie
- Oczekiwania społeczne
- Kondycja zdrowotna

Starość¶

Kluczowe potrzeby:
- Zabezpieczenie finansowe
- Dostęp do opieki zdrowotnej
- Wsparcie ze strony najbliższych
Główny problem: Samotność (według badań ważniejszy niż problemy zdrowotne czy finansowe)

4. Czynniki społeczno-ekonomiczne¶

Kryzysy gospodarcze¶

Masowa utrata pracy
Skokowe pogorszenie warunków życia
Wpływ na wszystkie społeczeństwa niezależnie od poziomu rozwoju

Zmiany demograficzne i migracje¶

Wpływ negatywny: Konieczność stałej mobilności dla zapewnienia egzystencji
Wpływ pozytywny: Migracja poprawiająca bezpieczeństwo finansowe

5. Czynniki psychologiczne¶

Osobowość i strategie radzenia sobie¶

Indywidualne sposoby radzenia sobie ze stresem
Doświadczenia życiowe, szczególnie traumy
Wpływ na obawy przed przyszłością

Optymizm i kontrola¶

Poczucie kontroli nad własnym życiem
Pozytywne nastawienie jako czynnik wzmacniający bezpieczeństwo

Technologia i media¶

Pozytywny wpływ: Dostęp do informacji, poczucie bycia doinformowanym
Negatywny wpływ: Przesyt informacji negatywnych, sensacyjność mediów

Aspekty prawne¶

Zaufanie do systemu wymiaru sprawiedliwości
Skuteczność organów porządkowych
Funkcjonowanie prawa w zabezpieczaniu obywateli

6. Zmodyfikowany model kołowy wartości Schwartza¶

Teoria wartości podstawowych¶

Rozszerzona wersja klasycznego modelu
Dodatkowe niuanse i kategorie wartości
Bardziej szczegółowe zrozumienie ludzkich wartości

Nowe kategorie wartości¶

Universalism vs Particularism¶

Wartości globalne: Troska o dobro całej ludzkości
Wartości lokalne: Lojalność wobec własnej grupy
Przykład: Konflikt między ochroną klimatu a bezpieczeństwem socjalnym

Autonomia vs Zależność¶

Autonomia: Niezależność i samostanowienie
Zależność: Wspólnotowość i współzależność
Przykład: Dyskusje wokół obowiązkowych szczepień podczas pandemii

Charakterystyki zmodyfikowanego modelu¶

Większa dynamika relacji między wartościami
Płynność i zmienność w zależności od:
- Doświadczeń społecznych
- Doświadczeń osobistych
- Etapu życia jednostki

7. Lęk - perspektywy teoretyczne¶

7.1 Perspektywa behawioralna¶

Lęk jako nauczona reakcja na określone bodźce
Skojarzenie bodźców z niebezpieczeństwem
Terapie behawioralne: odwrażywanie i zmiana reakcji

7.2 Perspektywa poznawcza¶

Lęk wynikający z negatywnych przekonań i oczekiwań
Kluczowa rola interpretacji i oceny sytuacji
Znaczenie w minimalizacji zagrożeń

7.3 Perspektywa psychoanalityczna¶

Lęk jako konflikt wewnętrzny między ID-ego a super-ego
Często ukryty i nieświadomy charakter
Praca z nieświadomymi konfliktami i pragnieniami

7.4 Perspektywa ewolucyjna¶

Lęk jako mechanizm adaptacyjny zapewniający przetrwanie
Wzmacnianie zachowań samoregulujących
Instynkt samozachowawczy

8. Teorie spiskowe jako sposób radzenia sobie z lękiem¶

Funkcje teorii spiskowych¶

Radzenie sobie z niepewnością i brakiem kontroli
Uproszczone wyjaśnienia skomplikowanych zjawisk
Redukcja lęku poprzez nadanie sensu i porządku

Charakterystyka myślenia spiskowego¶

Silny lęk przed nieznanym i niepewnością
Wzmacnianie się w sytuacjach:
- Napięć społecznych
- Kryzysów
- Zwiększonej potrzeby kontroli

Przykłady teorii spiskowych¶

Lądowanie na Księżycu - sfałszowanie przez USA
11 września - przygotowanie przez rząd USA lub świadoma bezczynność
Szczepionki - kontrola ludzi przez rządy/korporacje
Globalne ocieplenie - fikcja stworzona dla celów polityczno-ekonomicznych
UFO - ukrywanie informacji o cywilizacjach pozaziemskich

Wpływ na społeczeństwo¶

Negatywne skutki:
- Społeczna alienacja
- Dyskryminacja grup będących przedmiotem teorii
- Wzniecanie lub zaostrzanie konfliktów
Znaczenie dla zrozumienia dynamiki społecznej i politycznej

9. Psychologiczne regulatory poczucia bezpieczeństwa¶

9.1 Zachowania prospołeczne¶

Definicja: Działania podejmowane na rzecz dobra innych, często pomijając osobiste korzyści.

Wpływ na poczucie bezpieczeństwa:¶

Wzmocnienie więzi społecznych¶

Budowanie i utrzymywanie dobrych relacji międzyludzkich
Większe poczucie wsparcia i bezpieczeństwa

Redukcja konfliktów¶

Promowanie współpracy i współczucia
Budowanie atmosfery wzajemnego zrozumienia
Niższy poziom przemocy w społeczeństwach z powszechnymi zachowaniami prospołecznymi

Rozwój empatii¶

Zdolność do rozumienia i odczuwania emocji innych
Zwiększenie pomocy oferowanej potrzebującym
Widoczne w:
- Akcjach humanitarnych
- Pomocy po katastrofach
- Wsparciu dla uchodźców
- Działalności charytatywnej

Altruizm¶

Bezinteresowne dążenie do pomagania innym
Tworzenie systemu wsparcia społecznego
Większe poczucie ochrony u beneficjentów

Posłuszeństwo i konformizm¶

Pozytywne aspekty:
- Porządek społeczny
- Przewidywalność
- Zwiększone poczucie bezpieczeństwa
Negatywne aspekty:
- Ograniczenie spontanicznej pomocy
- Bariery biurokratyczne

9.2 Teorie psychologiczne¶

Teoria wymiany społecznej¶

Zachowania prospołeczne z oczekiwaniem przyszłego rewanżu
Wzajemność zwiększa skłonność do współpracy
Podniesienie poczucia bezpieczeństwa przez oczekiwanie wsparcia

Teoria fundamentów moralnych¶

Uniwersalne podstawy myślenia moralnego:
- Opieka vs szkoda
- Sprawiedliwość vs niesprawiedliwość
Bezpośredni związek z poczuciem bezpieczeństwa