4 Rola Teorii w naukach społecznych
Wprowadzenie do teorii w naukach społecznych¶
Teoria w naukach społecznych to uporządkowany zbiór twierdzeń, który wyjaśnia i przewiduje zjawiska społeczne. Składa się z hipotez, modeli i założeń, które pomagają organizować wiedzę i generować pytania badawcze. Teoria pełni dwie główne funkcje:
- Funkcja wyjaśniająca – porządkuje wiedzę i wskazuje zależności między zmiennymi.
- Funkcja heurystyczna – pomaga definiować nowe problemy badawcze.
Zastosowanie teorii:¶
- Punkt wyjścia do rozważań – teoria stanowi podstawę do formułowania pytań badawczych.
- Narzędzie interpretacji wyników – teoria pomaga zrozumieć i interpretować dane.
- Produkt końcowy badań – teoria może być wynikiem badań, zwłaszcza gdy odkrywamy nowe zjawiska.
Rola teorii w formułowaniu problemów badawczych¶
- Kontekstualizacja problemu badawczego – teoria dostarcza punktów odniesienia, które pozwalają osadzić problem w istniejącej literaturze. Pomaga zidentyfikować luki w wiedzy i precyzyjnie określić pytania badawcze.
- Generowanie hipotez i pytań badawczych – na podstawie teorii badacz formułuje hipotezy i przewiduje potencjalne odpowiedzi na pytania badawcze.
- Organizacja wiedzy – teoria porządkuje istniejące dane i wskazuje kluczowe elementy zjawisk.
- Ograniczenie zakresu badań – teoria działa jak filtr, wskazując, na jakich aspektach zjawiska należy się skupić.
Rodzaje teorii w naukach społecznych¶
- Teoria empiryczna – opiera się na obserwacji rzeczywistości i danych zebranych w sposób systematyczny. Jej celem jest wyjaśnianie i przewidywanie zjawisk na podstawie dowodów empirycznych. Przykład: badanie wpływu stresu na wyniki pracy.
- Kluczowe pytania: Jak jest? Dlaczego coś się dzieje?
-
Weryfikowalna – jej założenia można potwierdzić lub obalić.
-
Teoria normatywna – koncentruje się na ocenach, wartościach i wyznaczaniu standardów. Jej celem jest wskazywanie, jak powinno być. Przykład: rekomendacje dotyczące zarządzania dla większego zaangażowania pracowników.
-
Trudna do weryfikacji, ponieważ odnosi się do wartości i przekonań.
-
Teorie eksploracyjne – skupiają się na badaniu nowych obszarów, szczególnie gdy zjawisko jest słabo rozpoznane. Generują pytania badawcze i poszukują wzorców.
- Przykład: badanie wpływu sztucznej inteligencji na codzienne nawyki.
Podsumowanie¶
- Teoria jest fundamentem nauk społecznych, umożliwiając zrozumienie złożonych zjawisk i formułowanie precyzyjnych problemów badawczych.
- Rodzaje teorii (empiryczna, normatywna, eksploracyjna) mają różne zastosowania w zależności od celu badań.
- Błędy statystyczne (np. błąd pierwszego rodzaju, błąd ekologiczny) mogą prowadzić do błędnych wniosków.
- Replikacja badań jest kluczowa dla weryfikacji wyników i wykrywania nieuczciwości naukowej.
- Korelacja nie oznacza przyczynowości – zawsze należy szukać trzeciej zmiennej wyjaśniającej związek.
Kluczowe definicje¶
- Teoria – uporządkowany zbiór twierdzeń wyjaśniających i przewidujących zjawiska społeczne.
- Hipoteza – przypuszczenie, które wymaga weryfikacji w badaniach.
- Replikacja – powtórzenie badania w celu zweryfikowania jego wyników.
- Błąd pierwszego rodzaju – zaobserwowanie w danych czegoś, co nie ma miejsca w rzeczywistości.
- Błąd ekologiczny – nieuzasadnione przenoszenie wniosków z poziomu grupowego na poziom jednostki.