8 Metody badań jakościowych w naukach społecznych

Definicja i cel badania jakościowego¶

Badanie jakościowe to podejście metodologiczne, którego celem jest pogłębione zrozumienie: - Doświadczeń - Przeżyć - Znaczeń - Interpretacji, jakie jednostki nadają własnym działaniom, relacjom i zdarzeniom

W przeciwieństwie do badań ilościowych, badania jakościowe: - Nie koncentrują się na analizie statystycznej zmiennych - Skupiają się na analizie treści narracyjnych, psychologicznych i społeczno-kulturowych kontekstów - Umożliwiają wejście w perspektywę uczestnika, jego sposób postrzegania świata, wartościowania, nadawania sensu i tworzenia tożsamości

Kluczowe etapy projektowania badania jakościowego¶

Określanie celu badania
Wybór metod badawczych
Dobór uczestników badania
Przygotowanie narzędzi badawczych (np. scenariusze wywiadu, ankiety)
Przeprowadzenie badania
Analiza danych

Cechy badań jakościowych¶

Analiza perspektywy jednostki - jak postrzega świat, interpretuje zjawiska, nadaje im sens
Zaangażowanie badacza w analizę, opis i interpretację przeżyć uczestników
Otwarty i eksploracyjny charakter - wnioski i teorie budowane na podstawie zebranego materiału, a nie z góry założonych hipotez

Podejścia do badań jakościowych¶

Tradycyjna dominacja metod ilościowych
Badania jakościowe jako alternatywa dla metod ilościowych
Komplementarność badań ilościowych i jakościowych (obecnie najlepsze podejście)

Zalety badań jakościowych¶

Głębsze zrozumienie ludzkiego doświadczenia
Perspektywa uczestnika badania
Badanie nowych i złożonych zjawisk
Zrozumienie kontekstu i znaczeń
Odkrywanie subiektywnych znaczeń
Elastyczność procesu badawczego
Twórczy charakter badania
Gęsty opis zjawisk
Wsparcie praktyki terapeutycznej i klinicznej
Komplementarność z badaniami ilościowymi

Dylematy i wyzwania badań jakościowych¶

Dylematy etyczne związane z wrażliwymi tematami
Czasochłonność i intensywność procesu badawczego
Ograniczona możliwość generalizacji wyników
Subiektywność i refleksyjność badacza
Zarzuty o nienaukowość
Problemy z dostępem do grup badanych
Unikanie narzucania gotowych kategorii analizy
Wymagania wobec badacza (uważność, dojrzałość, etyka, zdolność do refleksji)

Główne metody jakościowe¶

Wywiady
Indywidualne wywiady pogłębione (IDI)
Wywiady grupowe (focusy)
Obserwacja (bierna lub uczestnicząca)
Analiza dokumentów
Narracja i opowieści
Techniki projekcyjne
Autoetnografia

Typy wywiadów¶

Indywidualne wywiady pogłębione (IDI)
Klasyczna forma wywiadu jakościowego
Rozmowa z jedną osobą w spokojnym środowisku
Czas trwania: 30 minut - 2 godziny
Pytania otwarte, nagrywanie za zgodą uczestnika
Możliwość dostosowania stylu rozmowy do osoby badanej
Grupy fokusowe
Dyskusja grupowa z udziałem 6-10 osób
Prowadzona przez moderatora
Uczestnicy inspirują się nawzajem
Możliwość obserwacji interakcji społecznych
Często używane do identyfikacji tematów do pogłębienia w wywiadach indywidualnych

Wskazówki praktyczne¶

Wykorzystanie narzędzi AI do transkrypcji wywiadów
Kodowanie wywiadów - nadawanie kategorii poszczególnym elementom
Zachowanie etyki i wrażliwości w prowadzeniu badań
Dbałość o komfort psychiczny respondentów
Unikanie narzucania własnych interpretacji
Rozwijanie umiejętności prowadzenia wywiadów i analizy danych jakościowych

Technika delficka¶

Forma seccjarystyczna, nieznana, ale bardzo interesująca
Polega na przeprowadzaniu serii anonimowych wywiadów i ankiet z grupą ekspertów
Wykorzystywana do:
Prognozowania zjawisk
Tworzenia strategii i scenariuszy
Wspólnego wypracowywania decyzji
Cechy charakterystyczne:
Eksperci nie spotykają się bezpośrednio
Anonimowość uczestników
Zapoznawanie się z opiniami innych po każdej rundzie
Proces trwa kilka tygodni lub miesięcy
Zalety:
Brak wpływu presji grupowej
Łatwość osiągnięcia konsensusu
Możliwość poprawy jakości opinii eksperckiej
Zastosowania:
Badania strategiczne
Rozwój usług
Polityki publiczne
Wyzwania:
Długi czas trwania
Wymaga precyzyjnego planu
Potrzeba doświadczonego badacza
Trudna do zastosowania w badaniach osobistych lub emocjonalnych

Metody zbierania danych jakościowych¶

a) Wywiad indywidualny¶

Rozmowa jeden na jeden
Pozwala dobrze poznać perspektywę uczestnika
Uczestniczy jedna osoba

b) Wywiad grupowy (fokusowy)¶

Zazwyczaj 6-10 osób
Dyskusja prowadzona przez moderatora

c) Technika delficka¶

Zaangażowanie ekspertów z różnych dziedzin
Możliwość wypracowania wspólnych strategii lub decyzji
Możliwość podejmowania decyzji w określonych kontekstach

Rola badacza w badaniach jakościowych¶

Badacz jako "budowniczy"
Zaangażowany w interpretację
Musi być otwarty, aktywny i elastyczny
Jest aktywnym podmiotem badania, nie pasywnym
Wymagana refleksyjność i dystans
Współtwórca wiedzy

Etapy analizy danych jakościowych¶

Przygotowanie zebranego materiału
Zbieranie wywiadów, obserwacji, zapisków
Sortowanie i organizacja materiału
Wykorzystanie programów do analizy powiązań między słowami
Wielokrotne czytanie wywiadów
Kodowanie
Uzyskiwanie ogólniejszych kategorii na podstawie danych
Nadawanie etykiet
Szukanie związków między wypowiedziami
Analiza tematyczna
Poszukiwanie wspólnych treści w wywiadach
Analiza języka i elaboracji
Poszukiwanie sekwencji wypowiedzi
Analiza przeplatania się różnych wątków
Interpretacja
Opis i interpretacja osobistych i społecznych doświadczeń uczestników badania

Etyka badań jakościowych¶

a) Dobrowolność i świadoma zgoda¶

Kluczowy element
Uczestnicy muszą wyrazić świadomą zgodę na udział
Informowanie o:
Celu badania
Metodzie
Potencjalnych skutkach
Procesie badawczym (np. nagrywanie, publikacja wyników)
Możliwości rezygnacji na dowolnym etapie

b) Poufność i anonimowość¶

Ochrona danych osobowych uczestników
Zapewnienie anonimowości wyników
Stosowanie pseudonimów zamiast imion i nazwisk
Bezpieczne przechowywanie danych

c) Ochrona przed szkodą¶

Minimalizacja stresu i dyskomfortu dla uczestników -Ograniczanie tematów stresujących lub wrażliwych
Oferowanie pomocy w przypadku trudnych doświadczeń

d) Rzetelność i uczciwość¶

Szczerość wobec uczestników odnośnie celu badania
Unikanie manipulacji w celu uzyskania odpowiedzi
Unikanie pytań z tezą

e) Obiektywność relacji badacz-badany¶

Zachowanie dystansu emocjonalnego
Unikanie naruszania profesjonalnych granic
W przypadku obserwacji uczestniczącej: niewywoływanie wpływu na przebieg zdarzeń

f) Zgodność z standardami¶

Przestrzeganie narodowych standardów etycznych
Zgodność z zasadami nauk psychologicznych

Dodatkowe materiały¶

Kodeks etyczny Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (szczególnie punkty 3, 4, 6 i 8)
Kodeks etyczny Polskiego Towarzystwa Psychologicznego