Podsumowanie na kolokwium

1. Wiedza i nauka

Na początku omówiliśmy, czym jest wiedza i nauka. Wiedza to ogół informacji i umiejętności, które pozwalają nam rozumieć świat. Nauka natomiast to uporządkowana wiedza, która ma charakter systematyczny i jest oparta na badaniach. Wyróżniliśmy różne rodzaje wiedzy, takie jak wiedza potoczna, naukowa, techniczna, medyczna czy prawna. Nauka to nie tylko wiedza, ale także proces badawczy, społeczność naukowców, instytucje naukowe oraz wpływ nauki na rozwój technologiczny i gospodarczy.

2. Metodologia nauk społecznych

Metodologia to dziedzina, która zajmuje się analizą, oceną i doskonaleniem metod badawczych stosowanych w różnych naukach. Jej celem jest zapewnienie naukowości badań poprzez systematyczne podejście do zdobywania wiedzy. Omówiliśmy, że metodologia to nauka o metodach skutecznego działania, a w węższym znaczeniu – metody i podejście do badań empirycznych w poszczególnych dyscyplinach naukowych.

3. Rodzaje badań naukowych

Wyróżniliśmy cztery główne typy badań naukowych:

Badania podstawowe – mają na celu poszerzenie wiedzy teoretycznej.
Badania stosowane – skupiają się na praktycznym zastosowaniu wiedzy.
Badania rozwojowe – dotyczą wdrażania nowych rozwiązań technologicznych.
Badania wdrożeniowe – koncentrują się na praktycznym zastosowaniu wyników badań.

W ich kontekście mówiliśmy o Narodowym Centrum Nauki i Narodowym Centrum Badań i Rozwoju.

4. Poznanie naukowe

Poznanie naukowe jest planowane, systematyczne, poddane celom badawczym, obiektywne i udokumentowane. Omówiliśmy, że metoda badawcza to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, które prowadzą do rozwiązania problemu naukowego. Metoda musi być adekwatna do hipotezy badawczej i kompatybilna z technikami badawczymi.

5. Praca dyplomowa

Praca dyplomowa musi mieć charakter naukowy, co oznacza, że musi być wynikiem obserwacji, badań teoretycznych i empirycznych. Nie może być powieleniem istniejącej wiedzy, ale powinna rozwijać ludzkie poznanie. Omówiliśmy, że praca dyplomowa musi spełniać szereg wymagań, takich jak jasny tytuł, prawidłowe zdefiniowanie problemów badawczych, uzasadnienie doboru literatury, poprawne metody badawcze i interpretacja wyników.

6. Teoria w naukach społecznych

Teoria to uporządkowany zbiór twierdzeń, który wyjaśnia i przewiduje zjawiska społeczne. Omówiliśmy, że teoria pełni dwie kluczowe funkcje:

Wyjaśniającą – porządkuje wiedzę i wskazuje zależności między zmiennymi.
Heurystyczną – pomaga w definiowaniu nowych problemów badawczych.

Teoria jest fundamentem nauk społecznych, umożliwiając zrozumienie złożonych zjawisk i formułowanie precyzyjnych problemów badawczych.

Typ teorii	Cel	Przykład
Empiryczna	Opis i wyjaśnianie rzeczywistości	Wpływ stresu na wydajność pracy
Normatywna	Wyznaczanie standardów	Modele zarządzania zespołem
Eksploracyjna	Odkrywanie nowych zjawisk	Badania wpływu AI na społeczeństwo

7. Hipoteza a teza

Hipoteza to stwierdzenie będące przewidywaną odpowiedzią na problem badawczy. Jest to założenie, które można przetestować empirycznie. Teza natomiast to ogólne założenie lub twierdzenie, które badacz przyjmuje jako punkt wyjścia lub wynik końcowy badania. Hipoteza jest typowa dla badań ilościowych, podczas gdy teza występuje częściej w badaniach jakościowych.

Typy hipotez i ich zastosowanie

Hipotezy są kluczowe w badaniach eksperymentalnych, ankietowych i korelacyjnych.
Przykład: "Studenci uczący się w grupach osiągają wyższe wyniki w testach niż ci, którzy uczą się samodzielnie."
Hipotezy mogą być:
- Kierunkowe: Przewidują konkretny kierunek relacji.
  - Przykład: "Zwiększenie aktywności fizycznej obniża poziom stresu."
- Niekierunkowe: Zakładają istnienie relacji, ale bez określenia jej kierunku.
  - Przykład: "Istnieje związek między poziomem aktywności fizycznej a samopoczuciem."
- Zerowe (H₀): Zakładają brak związku lub różnic między zmiennymi.
  - Przykład: "Nie ma związku między poziomem wykształcenia a preferencjami politycznymi."

A. Hipoteza kierunkowa

Definicja: Przewiduje konkretny kierunek relacji między zmiennymi.
Przykład: "Studenci, którzy uczestniczą w regularnych zajęciach dodatkowych, osiągają wyższe wyniki w nauce niż ci, którzy w nich nie uczestniczą.”

B. Hipoteza niekierunkowa

Definicja: Zakłada istnienie związku między zmiennymi bez określenia jego kierunku.
Przykład: "Istnieje związek między zaangażowaniem w pracę a satysfakcją zawodową.”

C. Hipoteza zerowa

Definicja: Zakłada brak związku lub różnic między zmiennymi.
Przykład: "Praca hybrydowa nie wpływa na satysfakcję zawodową pracowników."

8. Typy tez

A. Teza deskryptywna (opisowa)

Definicja: Opis rzeczywistości bez wyciągania daleko idących wniosków.
Przykład: "Rola mediów społecznościowych w kształtowaniu postaw politycznych młodzieży jest coraz bardziej widoczna."

B. Teza eksplanacyjna (wyjaśniająca)

Definicja: Wyjaśnienie przyczyn i skutków badanego zjawiska.
Przykład: "Zwiększone inwestycje w edukację prowadzą do wzrostu mobilności społecznej."

C. Teza normatywna (oceniająca)

Definicja: Formułuje sąd wartościujący dotyczący badanego zjawiska.
Przykład: "Wprowadzenie kwot płciowych w zarządach firm jest kluczowe dla zapewnienia równości."

D. Teza komparatywna (porównawcza)

Definicja: Porównuje różne zjawiska w celu wskazania podobieństw lub różnic.
Przykład: "Kultura organizacyjna w firmach technologicznych różni się znacząco między Europą Zachodnią a Azją."

E. Teza problemowa

Definicja: Identyfikuje kluczowy problem badawczy i sugeruje możliwe podejścia do jego rozwiązania.
Przykład: "Zrozumienie wpływu pracy zdalnej na relacje międzyludzkie wymaga analizy międzybranżowej."

9. Pytania badawcze

Pytania badawcze są kluczowym elementem każdego projektu badawczego. Dzielą się na pytania główne i szczegółowe. Pytania główne wyrażają podstawowy problem badawczy, podczas gdy pytania szczegółowe odnoszą się do poszczególnych aspektów problemu. Omówiliśmy, że dobrze sformułowane pytania badawcze powinny być jasne, precyzyjne, operacyjne i związane z celem badania.

10. Ograniczniki w pracy badawczej

Ograniczniki to czynniki, które ograniczają zakres, możliwości i efektywność badania. Mogą wynikać z dostępności danych, zasobów, ram czasowych czy barier etycznych. Omówiliśmy, że identyfikacja i uwzględnienie ograniczników są kluczowe dla zapewnienia realistycznego podejścia do projektu badawczego i rzetelności wyników.

11. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Metoda badawcza to ogólny sposób postępowania w naukowym poznaniu rzeczywistości, podczas gdy technika badawcza to konkretne narzędzie lub procedura stosowana w ramach metody. Omówiliśmy różne metody badawcze, takie jak badania ilościowe (np. eksperyment, sondaż), jakościowe (np. wywiad pogłębiony, obserwacja uczestnicząca) oraz mieszane.

12. Badania jakościowe

Badania jakościowe skupiają się na głębi i znaczeniu, a nie na liczbach i statystykach. Omówiliśmy, że badania jakościowe są szczególnie przydatne w zrozumieniu ludzkich doświadczeń, opinii i emocji. Kluczowe etapy projektowania badania jakościowego obejmują określenie celu badania, wybór metody badawczej, dobór próby badawczej, przygotowanie narzędzi, przeprowadzenie badania i analizę danych.

13. Etyka w badaniach jakościowych

Etyka w badaniach jakościowych odgrywa kluczową rolę, ponieważ badania te często angażują osoby i ich doświadczenia w sposób bezpośredni i intymny. Omówiliśmy kluczowe zasady etyczne, takie jak dobrowolność i świadoma zgoda, poufność i anonimowość, ochrona przed szkodą oraz rzetelność i uczciwość badacza.

Zagadnienia na egzamin

Wiedza i nauka – rodzaje wiedzy, składowe nauki, podział nauk.
Metodologia nauk społecznych – definicja, cele, metody badawcze.
Rodzaje badań naukowych – podstawowe, stosowane, rozwojowe, wdrożeniowe.
Poznanie naukowe – cechy, metody badawcze.
Praca dyplomowa – wymagania, struktura, weryfikowane elementy.
Teoria w naukach społecznych – funkcje, rodzaje teorii, znaczenie w formułowaniu problemów badawczych.
Hipoteza a teza – różnice, typy hipotez, zastosowania.
Pytania badawcze – rodzaje, jak tworzyć, przykłady.
Ograniczniki w pracy badawczej – rodzaje, znaczenie, jak identyfikować.
Metody, techniki i narzędzia badawcze – różnice, przykłady, zastosowania.
Badania jakościowe – etapy projektowania, metody, etyka.