1 Teorie tłumaczące przestępczość

Podstawowe teorie tłumaczące przestępczość

Teoria Anomii

Teoria zaproponowana przez Émile’a Durkheima i rozwinięta przez Roberta Mertona. Zakłada, że przestępczość wynika z braku równowagi między celami społecznymi (np. sukces materialny) a dostępnymi, legalnymi środkami do ich osiągnięcia. Gdy ludzie nie mają dostępu do legalnych sposobów, sięgają po nielegalne.

Teoria napięcia

Rozwinięcie teorii anomii przez Roberta Agnewa. Zakłada, że przestępczość jest wynikiem negatywnych emocji wywołanych przez stresujące sytuacje, takie jak brak sukcesu, strata lub złe traktowanie – a przestępstwo staje się sposobem radzenia sobie z napięciem.

Teoria uczenia się

Przestępczość jest zachowaniem wyuczonym poprzez kontakt z innymi ludźmi. Według tej teorii ludzie uczą się technik popełniania przestępstw oraz postaw sprzyjających ich popełnianiu w środowiskach, gdzie normy przestępcze są akceptowane.

Teoria zróżnicowanych powiązań

Rozwinięcie teorii uczenia się autorstwa Edwina Sutherlanda. Twierdzi, że jednostki stają się przestępcami, gdy mają więcej kontaktów z osobami akceptującymi przestępstwo niż z tymi, które je potępiają.

Teoria kontroli społecznej

Zakłada, że ludzie mają naturalną skłonność do łamania prawa, ale powstrzymują ich przed tym silne więzi społeczne (np. rodzina, szkoła, praca). Osłabienie tych więzi zwiększa ryzyko zachowań przestępczych.

Teoria etykietowania

Koncentruje się na tym, jak społeczeństwo reaguje na przestępstwo. Twierdzi, że samo nadanie komuś etykiety "przestępcy" może prowadzić do dalszej przestępczości, ponieważ osoba zaczyna utożsamiać się z tą etykietą i jest wypychana poza margines społeczny.

Inne teorie przestępczości

Teoria wyboru racjonalnego

Zakłada, że przestępcy działają racjonalnie i kalkulują, czy popełnienie przestępstwa im się „opłaca” – analizują ryzyko złapania, karę oraz potencjalne zyski. Przestępczość to świadoma decyzja.

Teoria rutynowych działań

Przestępstwo pojawia się wtedy, gdy spotykają się trzy elementy: zmotywowany sprawca, atrakcyjny cel oraz brak odpowiedniej ochrony (np. policji, świadków). Teoria skupia się na okolicznościach przestępstwa, a nie motywacjach.

Teoria subkultur

Zakłada, że w niektórych grupach społecznych, zwłaszcza wśród młodzieży, rozwijają się alternatywne normy i wartości, w których przestępczość jest akceptowana lub wręcz nagradzana jako sposób na zdobycie statusu i uznania.

Teorie biologiczne i psychologiczne

Niektóre podejścia szukają przyczyn przestępczości w cechach indywidualnych. Teorie biologiczne sugerują np. wpływ genetyki, zaburzeń neurologicznych czy poziomu hormonów. Teorie psychologiczne wskazują na takie cechy jak impulsywność, brak empatii, zaburzenia osobowości czy traumy z dzieciństwa.