8 Dowodzenie, sprawdzanie, wyjaśnienia

Wprowadzenie¶

Logika, oprócz badania formalnej poprawności rozumowania, dostarcza narzędzi do analizy kluczowych czynności poznawczych, takich jak dowodzenie, sprawdzanie i wyjaśnianie. Te trzy pojęcia tworzą tzw. "triadę epistemologiczną", która umożliwia zdobywanie i pogłębianie wiedzy naukowej.

Cel poznawczy triady¶

Każdy element triady ma swój własny, specyficzny cel poznawczy:

Dowodzenie → uzasadnienie prawdziwości twierdzenia
Sprawdzenie → weryfikacja zgodności z rzeczywistością
Wyjaśnianie → zrozumienie przyczyn i mechanizmów zjawisk

Elementy te są traktowane łącznie, ponieważ wspólnie umożliwiają osiągnięcie poznania. Im więcej narzędzi do rozumienia rzeczywistości posiadamy, tym wyższy poziom poznania możemy osiągnąć.

Dowodzenie¶

Definicja¶

Dowodzenie to proces przeprowadzania ścisłego rozumowania dedukcyjnego w celu wykazania prawdziwości tezy na podstawie przyjętych założeń (aksjomatów lub przesłanek).

Charakterystyka¶

Posiada strukturę ściśle dedukcyjną
W matematyce stanowi "króla argumentacji" - tylko stwierdzenia posiadające poprawny dowód uznawane są za twierdzenia
Każdy krok wymaga zachowania poprawności logicznej w zakresie opisu i wykorzystywanych narzędzi
Nie tworzy dodatkowej wiedzy, a jedynie potwierdza prawdziwość twierdzeń wynikających z przyjętych założeń

Sprawdzanie¶

Definicja¶

Sprawdzanie (weryfikacja empiryczna) to proces określania, czy dane twierdzenie zgadza się z rzeczywistością poprzez konfrontację z obserwacjami lub eksperymentem.

Charakterystyka¶

Odmienny od dowodzenia - odnosi się do weryfikacji zgodności z rzeczywistością
Metoda:
Redukcja - zakładamy hipotezę
Dedukcja przewidywań (następstw) z hipotezy
Konfrontacja przewidywań z faktami uzyskanymi w eksperymencie
Możliwe wyniki procesu:
Konfirmacja - potwierdzenie hipotezy
Falsyfikacja - obalenie hipotezy

Wyjaśnianie¶

Definicja¶

Wyjaśnianie to proces tłumaczenia zjawisk poprzez wskazanie ich przyczyn i mechanizmów, wykorzystujący podejście dedukcyjne.

Charakterystyka¶

Posiada charakter dedukcyjny
Składa się z:
Explanandum - zjawisko, które chcemy wyjaśnić (fakt wyjaśniany)
Procesu wyjaśniania obejmującego prawo ogólne plus warunki początkowe
Opiera się na posiadanych przesłankach i ugruntowanych prawach
Wykorzystuje dowodzenie dedukcyjne, które implikuje zdanie opisujące fakt wyjaśniany

Model dedukcyjno-nomologiczny Hempla¶

Model sformalizowany przez niemieckiego badacza Hempla, opisujący strukturę naukowego wyjaśniania. W tym modelu wyjaśnienie ma formę dedukcyjnego argumentu, w którym explanandum (zdanie opisujące to, co wyjaśniane) jest logiczną konsekwencją explanansa (zdań wyjaśniających).

Podsumowanie¶

Triada dowodzenia, sprawdzenia i wyjaśnienia stanowi fundamentalny zestaw narzędzi poznawczych w nauce. Każdy element pełni odmienną, lecz komplementarną funkcję:

Dowodzenie zapewnia pewność logiczną
Sprawdzanie konfrontuje teorię z rzeczywistością
Wyjaśnianie pozwala zrozumieć mechanizmy rządzące zjawiskami

Razem elementy te tworzą całościowe podejście do zdobywania wiedzy naukowej, pozwalając nie tylko stwierdzać fakty, ale również je rozumieć i uzasadniać.